O‘tmish afsonalarining birida mashhur astronom, matematik va texnik olim Arximedning tilga olingan «ajal keltiruvchi nur»i hozirgacha tadqiqotchilarga tinchlik bermayapti. Ma’lum bo‘lishicha, mazkur nur yordamida olim ona shahriga xavf tug‘dirgan butun bir dengiz flotini yo‘q qilib tashlashga erishgan.
Rivoyatga ko‘ra, miloddan avvalgi 212 yili Sirakuza shahri qurshovga olinib, quruqlikda rimlik legionerlar, dengizdan esa galeralar (ko‘p eshkakli kemalar) tomonidan qamal qilinadi. Ayni paytda Sirakuzadagi palaxmonlar (xarsanglar otishga mo‘ljallangan qadimiy qurol turi) ham o‘sha davr texnikasi mo‘’jizalaridan biri hisoblansa-da, kemalarga qarshi kurashda bas kelishi amrimahol edi. Shunda Arximed quyosh nurlari va shahar qal’asi devoriga o‘rnatilgan qandaydir buyum yordamida dushmanning flotini yoqib yuborib, yakson qilishga muvaffaq bo‘ladi. Bu voqeadan keyin Rim konsuli Martsell geometriya ilmi olimi, ya’ni Arximedga qarshi mazkur urushni to‘xtatish haqida farmon beradi. Bu haqda ko‘plab tarix kitoblarida ham o‘qish mumkin.
Arximed, tarixiy afsonada bayon qilinishicha, qal’a devorlarida Sirakuzaning barcha ayollarini yig‘adi, qizig‘i, ularning barchasi yaltirab tarashlangan bronza qalqonlar bilan kelishadi. Olimning buyrug‘iga binoan ular galma-gal qalqonlarga tushayotgan quyosh nurlarini dushman kemalariga yo‘naltiradilar, natijada biroz muddatdan so‘ng flot yona boshlaydi.
Qadimgi Yunoniston matematigining afsonaviy sa’y-harakatlarini bir necha yil avval Massachusets texnologik universiteti tadqiqotchilari San-Frantsisko ko‘rfazi atrofida takrorlashga urinib ko‘rishgan. Universitet veb-saytida yozilishicha, ko‘rfaz chetlariga bronza va shishadan yasalgan, umumiy maydoni 300 kvadrat metrga teng nur qaytargichlar o‘rnatiladi. Ulardan 45 metr masofa uzoqlikda joylashgan eski baliqchilar qayig‘i esa hech ham yonmasdi. Shunda massachusetslik professorlarning Arizona universitetidagi hamkasbi Bill Dyukenen oynalarning o‘zgacha konstruktsiyasidan foydalanishni taklif etadi. Mutaxassislar oynalarni aylana bo‘ylab joylashtirib, parabola shaklidagi ulkan nur qaytargichni hosil qilishadi. Markazga esa «x» shaklidagi oynak o‘rnatiladi va undan tushadigan nur asosiy nishonga aylanadi. Oxir-oqibat qaytargichlardan taxminan 23 metr uzoqlikdagi masofada bo‘lgan qayiqda olov paydo bo‘ladi. Demak, «Arximedning o‘lim keltiruvchi nuri» haqiqatda ham mavjud ekan!
Muallif: Nargiza IBROHIMOVA
manba: Marifat.uz