Insoniyat tarixidagi ilk
kompyuter virusi – "Creeper” deb nomlanadi. Ushbu "chuvalchang” 1971-yili ARPANET –
1969-yilda AQSh mudofaa Agentligi tomonidan istiqbolli tadqiqotlarni
rivojlantirish bo‘yicha tashkil etilgan va Internetning ajdodi hisoblangan
tarmoqqa xizmat qiluvchi kompaniya xodimi tomonidan yozilgan edi. "Creeper”ni
mukammal bir virus deb bo‘lmasdi, chunki u tizimga hech qanday zarar yetkaza
olmasdi. Buning o‘rniga u tarmoq bo‘ylab kompyuterlarni qidirar, mustaqil
ravishda ularning ichida ko‘payib, terminalga: "I’m the creeper, catch me
if you can!” (Men Kriperman, qo‘lingdan kelsa, meni tutib ol!) xabarini
chiqarardi. Agar "Creeper” kompyuterda o‘zining nusxasini topib olsa,
boshqa kompyuterga qarab "sudralib” ketardi.
Boshqa, nisbatan jiddiy
bo‘lgan "Elk Cloner” virusi 1982-yili paydo bo‘lgan. Kompyuterlarga
disketalar orqali "yuqadigan” ushbu "chuvalchang”ni 15 yoshli o‘smir
bola ishlab chiqqan. 1987-yili esa "Jerusalem” virusi ishlab chiqilgan
bo‘lib, u 13-sanaga to‘g‘ri kelgan har juma kuni zararlangan tizimdagi barcha
dasturlarni o‘chirib tashlardi.
1999-yili "Melissa” virusi
paydo bo‘lib, u Microsoft Word
dasturining zararlangan hujjatlari orqali
tarqalardi va Outlook pochta
dasturidagi aloqalar ro‘yxati
orqali o‘zini-o‘zi
boshqalarga jo‘natishni "bilardi”. O‘shanda
"Melissa” o‘sha vaqtda Internetda mashhur bo‘lgan bir qator pochta
xizmatlarining ish faoliyatini bir muddat ishdan chiqarishga muvaffaq bo‘lgan.
Eng
so‘nggi xavfli
viruslardan biri "Stuxnet” bo‘lib, u zavodlar, elektrostansiyalar
va boshqa sanoat
inshootlariga zarar yetkazishi mumkin. Ushbu "chuvalchang” haqida ilk marta 2010-yilning
iyunida – u Busher AESning kompyuterlariga zarar yetkazganidan keyin ma’lum
bo‘lgandi.
"Net
Security” internet-nashridagi
maqolada yozilishicha, so‘nggi
to‘rt o‘n yillik davomida
viruslar soni geometrik progressiya
bo‘yicha oshib
borgan: 1990-yilda ular
soni 1 300 ta bo‘lsa, 2000-yilda 50 mingga yetgan, 2010-yilda
esa 200 milliondan ham
oshib ketgan.
Mutaxassislarning
fikricha, kiberjinoyatchilarning keyingi nishoni elektron to‘lovlarni oson
amalga oshirish imkonini beradigan smartfonlar bo‘lishi mumkin. Bundan
tashqari, ushbu qurilmalardan odatda sozlangan GPS-navigator, mikrofon va bir
necha kameralar bo‘lib, bu narsalar "aqlli” trubka egalari jinoyatchilar
tomonidan kuzatib turilishiga ham imkon keltirib chiqarishi mumkin.
Antivirusli dasturiy ta’minotlarni ishlab chiqaruvchi "McAfee”
kompaniyasi taxminlariga ko‘ra, 2011-yilda smartfonlar (ayniqsa, Android
platformadagilari), uzun URL-manzillarni qisqartiruvchi xizmatlar, ijtimoiy
tarmoqlar, Apple korporatsiyasi mahsulotlari hamda geolokatsion servislar
xakerlarning asosiy nishoniga aylanadi.
