Antibiotiklar
1928 yilda olim Aleksandr Fleming tokcha ustida esidan chiqib qolib ketgan stafilokokk bakteriyalari solingan idishni zamburug‘ qoplab olganligini ko‘radi. Mikroskop ostida tekshirib ko‘rgan Fleming, zamburug‘ bakteriyalarni yo‘q qilib tashlaganini aniqlaydi. Flemingning bu kashfiyoti penitsillin ishlab chiqarilishiga turtki bo‘ladi. 1940 yildan boshlab antibiotiklar ustida tadqiqotlar boshlab yuboriladi. Hozirda butun dunyoda sotiladigan barcha dorilarning 15 foizini antibiotiklar tashkil etadi.
Supermarket aravachasi
Silvan Goldman ismli savdogar AQSH da kattagina magazinning egasi edi. Goldman ba’zi buyumlar og‘ir va ko‘tarishga noqulayligi uchun xaridorlar ularni sotib olmayotganliklarini sezib qoladi. Kashfiyot tasodifan yuz beradi: u bir xaridor qo‘lidagi og‘ir sumkani o‘g‘li yetaklab ketayotgan o‘yinchoq mashina ustiga qo‘yganini ko‘radi. Savdogar avvaliga oddiy korzinaga kichkina g‘ildirakchalar o‘rnatadi, keyinroq esa mexaniklar yordamida xarid aravachasini yasaydi. 1947 yildan savdo aravachalari ommaviy ravishda ishlab chiqarila boshlaydi. Aravachaning yaratilishi magazinlarning yangi turi – supermarketlar paydo bo‘lishiga olib keladi.
Coca-Cola
1886 yili doktor va farmatsevt Jon Pemberton koka o‘simligi bargi va kola yong‘oqlarini aralashtirib insonga quvvat baxsh etuvchi dori olish ustida ish olib bordi. Pemberton tayyor bo‘lgan aralashmani tatib ko‘rdi va uning ta’midan qoniqish hosil qildi. U bu dori tez charchaydigan, asabi chatoq va tishi og‘rigan bemorlarga yaxshi ta’sir qiladi deb hisobladi. Dorishunos tayyor aralashmani Atlanta shahridagi eng katta dorixonaga olib bordi. O‘sha kuni dorining bir stakani besh sentdan sotildi. Ammo Coca-Cola ichimligi ehtiyotsizlik tufayli paydo bo‘ladi. Sotuvchi tasodifan doriga oddiy suv o‘rniga gazlangan suv qo‘shib yuboradi. Tayyor bo‘lgan ichimlik shu tariqa "koka-kola”ga aylanadi. Dastlab bu ichimlik unchalik ommalashmagan. Pemberton birinchi yili yangi ichimlik reklamasiga 79,96 dollar sarflaydi, biroq bor-yo‘g‘i 50 dollarlik "koka-kola” sotiladi. Hozirgi kunda bu ichimlik dunyoning 200 mamlakatida iste’mol qilinadi va ishlab chiqariladi.
Mikrodto’lqinli pech
Raytheon deb nomlanuvchi harbiy-sanoat majmuasi xodimi, 120dan ortiq ixtirolar muallifi Persi Spenser 1945 yilda radarlar sifatini yaxshilash borasida tadqiqot o‘tkazayotgandi. Tajriba paytida u nur taratgich oldidan o‘tadi va cho‘ntagidagi shokolad erib ketganligini ko‘radi. Shundan so‘ng uning xayoliga bu uskunadan oziq-ovqat sanoatida foydalanish fikri keladi. Qator tajribalardan so‘ng dastlabki mikroto‘lqinli pech yaratiladi. Dastlab pechning og‘irligi 400 kilogrammga yaqin bo‘lib, asosan restoran va kemalarda ovqatni tezda isitish uchun mo‘ljallangandi.
Yopishqoq qog’oz
Yopishqoq qog‘ozlar yelimning mustahkamligini oshirish uchun qilingan omadsiz tajriba sababli paydo bo‘lgan. 1968 yilda 3M kompaniyasi tajribaxonasi xodimi yopishqoq tasma (skotch) ning sifatini yaxshilash ustida ish olib borayotgandi. U yangi yelim kashf etdi, ammo bu yelim skotch uchun umuman yaroqsiz edi. Tadqiqotchi bu yelimdan qanday maqsadda foydalanishni bilmasdi. To‘rt yildan so‘ng uning hamkasbi kitoblar orasiga qo‘yiladigan eslatma yozilgan qog‘ozlar tushib qolaverib bezor qilayotganidan nolib qoladi. Shunda tadqiqotchi o‘zi yaratgan yelim haqida eslab qoladi va kitoblar sahifasiga zarar yetkaz maydigan yopishqoq qog‘oz tayyorlashni boshlab yuboradi. 1980 yilda ilk Post-it Notes sotuvga chiqqan.
Rezina
1844 yilda ixtirochi Charlz Gudiyr tasodifan issiqda yumshamaydigan va sovuqda qotib qolmaydigan rezina tayyorlash retseptini kashf etadi. Yangi texnologiya vulkanizatsiya degan nom oladi. Uzoq yillar davomida rezina sifatini yaxshilashga muvaffaqiyatsiz urinib kelgan. Gudiyrbirkunitasodifan kauchuk va oltingugurt aralashmasini oshxona plitasida qizdiradi va yangi turdagi rezina vujudga keladi. Gudiyrning ixtirosi avtomobilsozlik tarixida yangi sahifa och¬gan.
.Kardiostimulyator
Yurak kasalligidan azob chekayotgan millionlab insonlar hayotini saqlab qoluvchi bu uskuna ham tasodifan yaratilgan. 1941 yili muhandis Jon Xopps harbiy-dengiz flotining buyurtmasiga ko‘ra gipotermiya sohasida tadqiqot o‘tkazishni boshlaydi. Uning oldiga uzoq vaqt sovuq havo yoki sovuq suvda qolib ketgan odamni iloji boricha tezroq isitish yo‘lini topish vazifasi qo‘yilgandi. Xopps odamni isitish uchun yuqori chastotali radionurlanishdan foydalanishga urinib ko‘radi va tasodifan muzlab qolish oqibatida to‘xtab qolgan yurak elektr ta’sirida yana ishlab ketishini aniqlaydi. 1950 yilda Xoppsning kashfiyoti asosida ilk kardiostimulyator yaratiladi.
Plastilin
Bolalarning sevimli o’yinchog’iga aylanguncha, plastilin 22 yil davomida oboylarni tozalash moddasi sifatida qo‘llanilgan. 1954 yilda plastilin ishlab fiqaruvchi firmasining xodimi Djo MakVikerning kelini o’zi tarbiyachi bo‘lib ishlagan bog‘chadagi bolalarga ko‘rsatish uchun plastilin olib boradi. Plastelin esa bolalarda juda katta qiziqish uyg‘otadi. Bundan ruxlangan MakViker kompaniya rahbariyatini turli hil rangdagi bolalar uchun mo’ljallangan plastilin ishlab chiqarishga ko’ndiradi. Hech qancha o’tmay MakViker rahbarlik qiluvchi ushbu bo’lim foydasi 3 mln dollargacha yetadi. 1960 yilda, u asosiy firmadan ajralib, o‘z fabrikasining egasiga aylanadi. 1964 yilda esa MakViker fabrikasi va patentini 18 mln dollarga sotishga erishadi.
Cho‘pchadagi muzqaymoq
11 yoshli Frenk Epperson ko‘chadagi ovqatlanish industriyasida o‘ziga xos revolitsiya qilgan desak adashmaymiz. U birinchi bo‘lib "mevali muz”ni o‘ylab topgan. 1905 yilning izg’irinli qish tunlarinin gbirida bolakay o‘zining bir stakan soda ichimligini ichida cho’pcha bilan xovlida esdan chiqarib qoldiradi. Stakandagi ichimlik esa muzlab, cho’pli muzqaymoqqa aylanib qoladi. 1922 yilga kelib Frenk o‘zining bolaligidagi tasodifiy ixtirosidan foydalanib, yaxlagan limonad bilan savdo qilishni boshlagan. "Popsikl" deb ataluvchi ushbu mevali-muzqaymoq esa uni bir yil o’tar-o’tmay boy insonga aylantirdi. Oradan bir yil o’tmay, Frenk ixtiorisini patentlashga va n AQShda sotilgan xar bir "popsikldan” daromad olishga erishadi.
Superyelim
II Jahon urushi vaqtida amerikalik kimyogar Garri Kuvr "Eastman Kodak” kompanyasining ixtirochilar guruhini boshqarar edi. Guruh esa qurollarga o‘ta aniq nishonga olgichlar ishlab chiqish ustida izlanishlar olib borgan. Bunday nishonga olgich yaratishga erisha olmagan, ammo, tajribalarning birida tasodifan o’ta yopishqoq bo’lgan superyelimni hosil bo’ladi. 1985 yildan boshlab superyelimni ommaviy tarzda ishlab chiqarish boshlanadi. Keyingi bir necha yillard Kuver 320 xil yelim turlarini ishlab chiqishda ham ishtirok etgan .Shuningdek, yaralarni tuzatish uchun ishlatiladigan yelim va jarroxlik choklarini amalga oshirishda ishlatiladigan yelimlarni ham ixtiro qilishda ishtirok etgan. 2011 yilda vafot etgan Kuver 460 ga yaqin patent egasi bo’lishg ulgurgan edi.
manba: biznestrener.uz, wikipedia.org
